Hpa Majaw Kasat Gala N lu Jahkring A Ni

Hpa Majaw Kasat Gala N lu Jahkring A Ni

·                                

·          Details     

             Category: Ningmu

Published on Saturday, 30 July 2011 07:38

Written by Shayi Ah Hkawn 

Hits: 797    from  www.kachinnews gruop

                  克钦独立军女兵

No. 2 Mungkan majan ngut nna Japan ni pru mat wa ai hpang, British ni bai shang wa ai shaloi, hpyen masa hta grau nna mungmasa hku Myen Mung shanglawt ginlam hpe bai zawzang dele hpang wa ma ai. British ni jaw ai “Home Rule” hpe la na kun? (snr) lawu ga na Myen ni hte mahtang pawng nna shanglawt la na kun?, ngu ai mung masa lam she lahkawng ntsa Kachin ni mungmasa myit shawshishap ung-ang ai aten kaba rai nga ai. British ni gaw Bogyoke Aung San hpe bum nga amyusha ni yawng Myen hte pawng nna munghpawm mungdan gawgap na matu myit hkrum mungga jaw jang, shanglawt jaw na ngu nna “Aung San – Atlee Agreement” pru wa ai. Bogyoke Aung San mung AFPFL (Anti Fascist People’s Freedom League) hku nna nshaw nshun rai taw nga ai Myen wuhpung shagu hpe ningshawng kahkin gumdin shakut shangang ngut ai hpang, bum nga amyusha ni rai nga ai Kachin, Chin, Shan…. ni hpe bai Panglong myit hkrum gasadi hte “Shanglawt” jawm pawng la na matu 1947 February (12) hta “Panglong Agreement” hpe shagrin masat masai.
   
“Panglong Agreement” ngut ai hpang, ndai myit hkrum lam ntsa hta mahta ai munghpawm Myen mungdan ningpawt ninghpang gawda tara Kanu laika (Constitution of the Union of Burma) hpe ka hpang wa ai. Bum nga amyusha ni hte seng nna H.N.C. Stevenson woi-awn galaw ai “May Myo Enquiry Committee” sawk sagawn lam ni mung galaw wa sai. 1948 January 4 ya hta munghpawm Myen mungdan shanglawt lu wa sai hte maren, January (10) hta “Jinghpaw mungdaw” (Kachin Sate) mung mungkan hta shangai shalat pru wa sai. Mungkan lamuga sumla hte mungkan mying jahpan hta dawk kap mat nga sai. Ndai lahta na mabyin sum-yan ni byin pru wa na ginlam hpe bai shaw yu ga.

Kachin ginra hta, British Colony uphkang bang mat wa ai shaloi, 1895 ning kaw nna “Kachin Hill-tribe Regulation” hte lang hpang mat wa sai. Lachyum gaw ndai aten hta, Kachin hpe “Kachin Hills Administration Area Part –I hte Part –II” ngu nna ginra lahkawng garan uphkang bang wa ai. Kachin Hills Administration Area Part-I ginra gaw Kachin hkrai san san nga ai shara ni rai nhtawm, Kachin Hills Administration Area Part-II ginra gaw Kachin hte Kachin n re ni (non-Kachin) chyawm pawng nga ai ginra shara ni, rai nga ai.

1947 ning February (12) Panglong gasadi myit hkrum hkat ai shaloi, Kachin ningbaw ningla ni Jinghpaw mungdaw masat ya na matu, hpyi shawn hpang dat ma ai. Ndai shaloi, Bogyoke Aung San gaw “Kachin Hills Administration Area Part-I ginra” hpe myit hkrum masat ya ai. Kachin ningbaw ningla ni “KHAA Part-I” ginra hte sha, myit n dik ai majaw “KHAA Part-II ginra hpe bai matut hpyi ai. KHAA Part-II ginra hta gaw Myen hkawhkam prat kaw nna Myen Nepyidaw na shadun tawn ai Myen myowun ni nga nga ai. Gsd. Banmaw myowun, Mogawng Myowun. KHAA Part-I ginra gaw bum shakum mayan ginra ni sha rai ai majaw shara dampa kaji nga ai. Mungdaw masa hku htaphtuk tim, Mungdan masa (geo-politic Area) hku ning-ra lam kaba ni nga nga ai.

Raitim, hpang jahtum Bogyoke Aung San gaw KHAA Part-II hpe Jinghpaw mungdaw (Kachin State) hta bang shalawm na matu myit hkrum masat dat ya ai. Ndai KHAA Part-II hpe bang shalawm dat ya ai majaw, Kachin ni munghpawm Myen mungdan na galoi mung n garan pru sana ngu nna chyawm myit hkrum hkat tawn nhtawm, daini na Kachin State Area byin pru wa ai, rai sai. Sam (Shan) gaw (10) ning hpang munghpawm na ga garan pru mayu yang, lu pru ai, ngu nna myit  hkrum bang hkat ma ai. 1946-7 ning hkan hta, British ni Kachin hpe Myen hte shanglawt n la ai sha Home Rule madang hte British npu kaw (5) ning nga nhtawm, hpang e tinang lagaw tinang tsap wa lu ai shaloi shanglawt la mu, ngu nna tsun ai hpe Kachin  ningbaw ningla nkau mi grai na ra ma ai. Ndai aten hta Kachin ningbaw ningla ni kadai mung “KHAA Part-I hte II” ginra ginlam manghkang hpe shanhte bawnu hta n dum myit, n sawn hkrup na masa sat lawat pru ai. British ni tsun ai hpe Kachin ningbaw ningla ni myit hkrum yang, “Kachin Hills Administration Area Part-II” hpe Bogyoke Aung Sang gaw myit hkrum lawm na n rai nga ai. Bogyoke Aung San sha n-ga, Myen ningbaw ningla ni yawng mung, myit hkrum lawm na n rai nga ai.

Ndai KHAA Part-II hta Bhamo Distirt hte Myitkyina District pa layang yawng lawm nga ai. Kachin nkau kau gaw Sama Duwa Sinwa Nawng hte Duwa Wabaw Zau Rip yan hpe hkrai mung masa mara shagun dinglun ai nga tim, byin pru wa ai ginlam hta kaja ai mabyin ni mung lawm rawng nga ai. Bungli langai dawdan shagu kaja ai hte n kaja ai lahkawng yep-yep lawm chyalu rai nga ai. Kaja lam law ai hte shau ai sha shai hkat nga ai. British tsun ai proposal hpe hkapla yang mung, “Kachin Hills Administration Area Part-i” hpe kawan malawk nna shabyin yang mung byin wa lu na re. Raitim, Tibet ni na zawn re manghkang hpyen mung anga nga na re. Kachin hpe sha dinghkrai British Home Rule ahkang jaw na hta grau nna, bum nga amyusha yawng hpe gum hpawm nhtawm garan tawn mayu ai gaw British ni ra sharawng ai masa sat lamat rai nga ai. Ndai gaw “Jinghpaw mungdaw” byin wa lam kadun dawk gamung rai ai.

Munghpawm Myen mungdan shanglawt lu ai hpang jang, mung masa manghkang ni byin pru shayan wa ra ai. British kaw nna munghpawm Myen mungdan asuya de hkrang galai ap kau dat ai munghpawm Myen hpyendap ni mung langai hpang langai nam shang rawt malan shayan pru wa ai. Myen hpyendap, Karen hpyendap, Kachin hpyendap ni rai nga ma ai. Ndai mabyin sum-yan gaw shaning (63) de shang mat wa sai. Ndai mabyin shari hpe Myen gaw ayan dum let koi yen galaw ai. Gashadawn, 1948 ning na munghpawm Karen hpyendap, Kachin hpyendap hkrang hku ngu na malai, BGF (Border Guard Force) hkrang, pyi-thu-sit hkrang hku galaw chyam yu nga ai. Ndai hte mung bungli n awngdang nga ai . Lachyum gaw bungli n ngut shi nga ai. Matut nna galaw ra, myit ra nga ai.

Daini duhkra, mungdan ningpawt ninghpang gawda tara kanu (Constitution) yawng rai yang (3) nga sai. 1948, 1974, 2008 na ni rai nga ai. Mungdan dawnghkawn mung (3) galai mat wa sai. 1948 na dawng hkawn gaw shagan kaba langai hte shagan kaji (5) shinggrup tawn ai rai nhtawm, Mungdaw hte mungdaw kanu (pyi ma) hpe lachyum shaleng tawn ai. 1974 ning na shagan (14) hpe mungdaw (7), Taing (7) hku lachyum shaleng tawn nhtawm 2008 ning na shagan kaba langai gaw Myen mungsha, amyusha yawng langai sha rai sai ngu ai lachyum rai nga malu ai. Ndai hku hkrang pru wa ai policy lachyum na shingdu mabyin kaba nga nga ai. Ndai gaw Myen amyusha ni ayan myitdum ai Myen amyusha shimlam matu, rai nga malu ai. Munghpawm Myen mungdan grup grup rara hpe bum nga amyusha ni shinggrup nga shayan nga ai. Myen amyusha ni gaw Irrawaddy Mali hka lwi lai ai mungdan ka-ang kata kaw kawan rawng nga mat ai. Lamuga hpyen masa (Geo-military view) hku yu mada yang, shanhte matu shimlam n nga nga ai.

Mungdan grup grup rara hkan bum nga amyusha hpyendap ni hkrai shinggrup na hpe, Myen gaw shanhte amyusha shimlam (national security) hpe jahkrit adawt hkra wa ai, ngu nna ayan  myit sawn bang shalawm nna policy jahkrat, hkrang shaw wa wa, rai nga ai. Ndai hpe U Nu prat na Parliament Democracy hta, Myen amat ni debate galaw lai wa sai. Mungdan jarit mayan hta hpaga yam ga na hkawt matut mahkai ginlen na China, Laos, Thai Land, Bangladesh, India mungdan ni mung bum nga masha ni hte shawng matut mahkai ginlen ngut jang she, shanhte (Myen) kata de dushang wa na hkrang rai nga ai.

Myen pyi-ma hte dan tawk wanglu wanglang matut ai maigan mungdan jarit chyinghkalam n nga nga ai. Federal Democracy hkrang ahkaw ahkang hte rai wa yang, Myen amyusha  ahkaw ahkang, Myen amyusha shimlam hta madang yawm wa chyalu, jasawn sha nga nga ai. Ndai ahkyak ai daw ni hta mung bum nga amyusha ni gaiwang kata de ang rawng mat nga ai. Ndai gaw Myen hpyen asuya  ni hte bum nga  amyusha laknak lang rawt malan hpung ni shada da munghpawm mungdan chyawm galaw ga ngu tim, shada da na policy n bung hkat ai majaw manghkang n zim ai, rai nga ai. Policy ni yawng n rai tim, nkau achyen bung hkrum wa jang, manghkang yawm wa lu ai.

Lahta na mabyin ginlam hkum sum hpa majaw, gap hkat jahkring hpung salang ni hku nna Myen ni jaw dat ai gap hkat jahkring proposal laika hta 2008 Constitution hku nna prat shanat simsa lam chyawm galaw ga, ngu wa ai mung, rai nga ai. 1980 ning na ralata shingjawng mahtai hpe Myen hpyen asuya gaw adan aleng nyet kau ai zawn, 64 ning na mat wa sai Panglong gasadi hpe mung nyet kau nga ai. Federalism hpe Myen hpyen asuya gaw ra sharawng tim, ya hkyak hkyak hta Myen amyusha nga mu nga mai hte shimlam ting matu, shanhte myit sawn yak hpa byin nga ai. Dai majaw, laknak lang bum nga masha ni yawng kalangta mungdan ting gap hkat jahkring ga, mung masa manghkang hpe mung masa lailen hku bawngban ga ngu ai hpe U Thein Sein asuya ni n hkapla hkraw ai, rai nga malu ai. NLD Daw Aung San Su Kyi hpang de, gayin bawngban jahkrup wa ai mung rai nga ai. Ndai mung mung masa gap hkat jahkring ga, ngu ai lachyum rai nga ai.

 jinghpawland.com

请扫描左边的黑白二维码图片，即可识别关注“景颇大地”公众号