Munghpawm ngu ai hpe kalang bai gaw de lu na matu 1947 ning hta munghpawm myen mung ngu nna myit hkrum jawm gaw de ai ga shaka gaw ahkyak kaba rai nga ai zawn Kachinland e dap jung galaw nna dip up sha nga ai myen coloni asuya kaw nna lawt lu na matu mung 1961 ning hta Wunpawng Mungdan Shanglawt hpung/hpyen dap hpe gaw de dat ai shaloi galaw ai “Shanglawt Ga Shaka” grin nga ding yang rai na matu mung ahkyak kaba dik rai nga ai. Shanglawt Ga Shaka gaw “Myen mung maden koloni asuya hpe Wunpawng Mungdan kata kaw nna atsai awai gawt shapraw kau n’htawm, awm dawm shanglawt nna shadip jahpang lu ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe gaw sharawt shagrin da na” ngu nna 1961 ning hta Shanglawt Hpung hpe woi gaw de ai amyu sha ningbaw ningla ni dagam ga shaka galaw da ai hpe ngu ai rai nga ai. Ya dai ni shaning (60) ning hkawt matut grin nga ai Shanglawt Hpung hpe woi gaw de dat ai ningbaw ningla ni nan shanhte a asak hpe Shanglawt Ga Shaka matu asak hkungga nawng jau kau sai rai nga ai.
Jet ai Myu tsaw Mung tsaw myit hte amyu sha shanglawt lam hpe woi awn galaw nga Wunpawng Mugndan Shanglawt Asuya hpe Jinghpaw Wunpawng mung shawa yawng hkawt ngu na gaw ya ten mana maka kam hpa tsawra nga ai aten rai nga ai. Shanglawt hpyen dap shagreng nna amyu sha hte mungdan hpe atsawm makawp maga lu na matu tinang a kasha ni hpe shanglawt hpyen la galaw na hpe ap nawng shangun ai, dinghku la ni nan mung mungshawa hpyen la shang galaw ai, ahkun hkanse bang garum ai, mahkrun amyu myu tam garum ai, akyu hpyi garum ai zawn re lam ni gaw shanglawt hpr ra sharawng ai sakse, mung shawa ni a kamhpa tsawra ai sakse sakse nan rai nga ai.
Raitim mung shawa ni hta myit ung-ang ai shing nrai myit nkrem ai lam ni byin nga ai, dai gaw tinang shanglawt hpung dat kasa ni hte myen coloni asuya ni mung masa tsun shaga bawngban wa na hta Shangawt Ga Shaka rai nga ai awm dawm shanglawt (sovereign state) masa lam hku nna yi gaw lu shaga wa na yi? Shing nrai Federal democracy ngu ai masa hku nna sha myit hkrum kau dat ya wa na ma ai yi? ngu ai lam rai nga ai. Ndai zawn myit ung-ang katu nga ai lam gaw myen coloni asuya ni matut ka-up sha na mung masa hkrang de naw rai hpe myit tsang ai, myen hpyen dap ni matut jung dung taw nga na hpe tsep kawp nra ai, nkam mu mat sai majaw rai nga ai.
Bai nna Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya a gaw de da ai amyu sha lam yan ga shaka rai nga ai “Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye dip kamyet chyinglau up sha rawng nga ai Myen mung maden koloni asuya hpe Wunpawng Mungdan kata kaw nna atsai awai gawt shapraw kau n’htawm, awm dawm shanglawt nna shadip jahpang lu ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe gaw sharawt shagrin da na” ngu ai amyu sha mung masa pan dung hte “Padang Majan ladat lang na - Laknak galoi n-jahkrat na. Hkum hkrang laknak galoi n jahkrat na. Myit masin laknak galoi n jahkrat na. Hpang jahtum awng padang lu la ai shani du hkra gasat na. Tinang a lagaw hta tinang tsap na. Maigan de na sa garum na chyu sha ala nga ai masa hpe ning hkap na. Wunpawng Mungdan masha ni tinang a lagaw hte tinang tsap lu hkra woi awn shakut shaja na. Padang majan ladat hte gasat na. Tin lu ai daram, lawan lu ai daram padang ninglaw lawan lu hkra gasat na. Awng padang lu, Mungdan shanglawt lu ai shani she majan hpe shangut na”.. hku galaw sa wa na hkrang hpe ya dai ni na prat ram mung shawa malawng gaw nchye lawm ya ai majaw mung ung-ang shangun ai lam ni byin nga ai.
Ndai ga shaka shadip shatup nna akyu hkam sha lu na matu sha KIO/KIA hpe woi gawde wa ai amyu sha ningbaw ni nan shanhte a asak ap-awng arang bang kau masai, bai ya ten du matut ap nawng galaw nga ai myutsaw mungtsaw hpyen du/hpyen la ni law law mung asak apnawng arang bang tawn nna galaw nga dingyang, Shang lawt Asuya awngdan na matu madi shadaw garum ai marang e mung shawa law law mung asak si hkrum, myen hpyen ni a zingri zingrat ai myu myu hkrum sha nga ai kaw nna madi shadaw garung nga ding yang rai nga ai sakse gaw myi chyaw mu lu ding yang rai nga ai.
Ya ten myen coloni asuya wa amyu bawsang or bum nga masha ni hte mung masa shaga na ngu nna tsun daw yin taw nga ai gaw munghpawm mungdan woi gaw gap ai (state-building) galaw ai hte mungdan majan prai mat na matu galaw ai nrai nga ai. Hpa majaw ngu yang myen coloni asuya galaw daw yin taw nga ai hta munghpawm gara hku bai jawm gaw de na, gara hkrang, kaning re ladat, ganing rai yang masan sa na ngu ai (the construction of a functioning of state) hpe asan pra lawan ladan galaw dan ai lam nnga nga ai. Myen asuya galaw nga ai gaw simsa lam (peace-building) masa rai nga ai gasat majan nbyin na lam, gali galaw nbyin na lam ni hpe koi yen lu na ladat (designed to prevent the start or resumption of violent conflict by creating peace) hpe sha galaw nga lu ai. Mung masa mang hkang rudi hpe asan pra di hpran galaw kau na nkam nga lu ai. 2008 ning na shanhte myen ni chyu galaw ai constitution shatsu hte sha gram kayin dan taw nga ma ai. Ndai zawn masan nsa wa ai baw mung masa galaw daw yin taw nga ai lam gaw myen coloni asuya ni Kahinland hte kaga amyu bawsang ni a mungdaw kata de tawt lai shang kabye dip kamyet chyinglau up sha rawng nga ai kaw na le pru ra mat na hpe nkam galaw ai majaw rai nga ai.
Myen koloni asuya dip up sha ai kaw nna tsep kawp shanglawt lu na matu gaw ya ten woi awn nga ai KIO/KIA ningbaw ningla ni, myutsaw share hpyen du/hpyen la ni sha nrai amyu Jinghpaw Wunpawng mung shawa yawng “Shanglawt Ga Shaka” hpe manat dawng hkawn sharawt.. Karai Kasang kaw akyu hpyi.. hkrit myit nrawng, asum jaw ladat nlang.. ta tut magrau grang n’gun shaja galaw nga ding yang rai nga yang aten ladaw nna ai hta e Padang Majan Hkrun Lam Masing hpe teng sha dik tup akyu hkam sha lu na re law.
Hkrumra Padang
